جنگ ادامه دارد

از زمان پایان جنگ عراق علیه ایران و آتش‌بس دهه‌ها می‌گذرد آن جنگ تمام شده باشد اما آثار و روایت‌هایش تمام‌شدنی نیست. جنگ ۱۲ روزه علیه ایران نیز گرچه کوتاه بود احتمالاً آثارش بیشتر و زمان‌برتر از جنگ هشت ساله باشد. بحث، بحث روایت‌ها هم هست که نسل به نسل می‌روند و تفسیرهایی نو از رویدادها ارائه می‌کنند. این ۱۲ روز قهرمانان بزرگی داشت از کودک تا سالمند، از نظامی تا پزشک تا خبرنگار و امدادگر، تک‌تک ایرانی‌ها قهرمان شدند و پای وطن ایستادند.

نمی‌خواهم وارد موضوع روایت اول، جنگ روایت‌ها و...شوم اما جنگ‌های امروزی خیلی بیشتر از گذشته ترکیبی از ...

سپیده صبح امید

می‌گویند آدمی با چهار هراس زاده می‌شود و این همراهان اربعه تا آخرین نفس در کنارت باقی می‌مانند، این دهشت‌ها شخصیتی برای گونۀ هوشمند خلقت می‌سازند که او را در مرتبه‌ای بالاتر از دیگر آفریده‌های پروردگار قرار می‌دهد. اولین آن‌ها وحشت از «مرگ» می‌باشد، انسان به باور بسیاری از علما تنها گونه ذی‌شعور این کره خاکی است که درکی عمیق از آنچه که فرجام حیاتش می‌خوانند دارد، برخی از جانداران باهوش همچون فیل‌ها، کلاغ‌ها و میمون‌ها فقدان عزیزان به کام مرگ رفته را درک می‌کنند و حتی گونه‌هایی از رفتار بازگشت به محل از دست دادن اعضای گله و ...

معمای افزایش خشونت؛ چرایی انفجار خشم

خشم در فرهنگ معاصر فارسی «هیجان ناشی از ناخشنودی سخت نسبت به کسی یا چیزی» و خشونت «وضع یا کیفیت خشن بودن» تعریف شده است. اگر از فرهنگ ادبی خارج و متمرکز بر فرهنگ حاکم بر جامعه شویم، علی‌الخصوص در چندسال اخیر، به روشنی متوجه افزایش چشمگیر هیجانات منفی و متأثر از خشم درون افراد و مؤثر بر جامعه خواهیم بود. اما در بادی امر پرسش این است که چرا این رویداد در جامعه‌ی ایران واضح و ملموس شده است؟ چگونه می‌توانیم در مورد آن بازدارندگی ایجاد کنیم؟ آیا اساساً با جرم‌انگاری و یا با تمسک به نهاد کیفری می‌توان ...

من شک می‌کنم؛ پس هستم!

در چهار شماره‌ای که از پیش چشمان‌تان گذشت، دربارۀ روایت و کارکردهایش گفتیم؛ و این‌که انسان، در بسترِ روایت و به‌واسطۀ آن تعریف می‌شود. روایت، ریتم دارد و اساسش، حرکت است. انسانِ بدونِ روایت، انسانی مرده است. به اصلِ «حرکت کردن» در روایت و «پیش‌رونده بودنِ» آن پرداختیم. به ساختارِ روایت‌های خُرد اشاره‌ای کردیم. از این گفتیم که فردیتِ راوی در روایت‌های خُرد اهمیت یافته و نقشی محوری دارد. از «هزار و یک‌شب»، به‌عنوان یکی از نمونه‌های درخشانِ حرکتِ روایی یاد کردیم. چندصدایی روایت و ارتباط آن با فردیتِ راوی را مطرح نمودیم و شیوه‌های روایت‌هایی که در آن‌ها بارِ ...

ما ماهیانِ خسته از آب...

شبیخون

صبح آدینه، ۲۳‌ام خرداد ۱۴۰۴ خورشیدی، برابر با: ۱۳‌ام ژوئن ۲۰۲۵ میلادی

صبح آدینه دیر از خواب بیدار شدم. شبِ پیش، همچون همیشه تا دیرهنگام بیدار بودم و آخرین خبرهای روز را دنبال می‌کردم. در بینِ خبرهای عمومی، موضوعِ خاصی چشمم را نگرفت. اخبار روتین بود و نخ‌نما. نیم ساعتی تلفنی با یکی از دوستانم از این در و آن در گفتیم. بعد هم او رفت بخوابد و من تا دیر موقع بیدار ماندم. برای من، آخر شب معنای دیگری دارد. خیلی از بازاری‌ها و اهالی کرمان، همین که ساعت نه، نه و نیم برسد، آخرِ شب‌شان آغاز شده است. بسیاری ...

«من قاتل پسرتان هستم»

اختراع ماشین چاپ، اگرچه انقلابی در عرصه انتشار دانش و اطلاعات بود اما پیامدهای عمیق‌تر آن در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی تبلور یافت. این اختراع، به‌طور غیرمستقیم، ادبیات را به میدانی برای رویارویی ایده‌ها و بستری برای تعارضات اجتماعی تبدیل کرد.

انتشار گسترده‌تر ادبیات، فرصت دسترسی همگانی به ایده‌ها و دیدگاه‌های متفاوت، بنیان‌های نظم اجتماعی سنتی را به لرزه درآورد. متونی که پیش‌تر در خفا یا در محافل محدود نشر می‌یافتند، اکنون می‌توانستند به‌سرعت در جامعه منتشر شده و باورهای رایج یا قدرت‌های حاکم را به چالش بکشند. به‌این‌ترتیب، ادبیات که تا پیش‌ازاین ابزاری برای سرگرمی یا آموزش بود به بستری ...

ادبیات کودک پیام‌آور صلح

اینکه کودکان و نوجوانان را با مسئلۀ جنگ درگیر کنیم یا نه یکی از پردامنه‌ترین بحث‌ها در حیطۀ ادبیات است هرچند از منظر روان‌شناسی درگیر کردن آن‌ها با این موضوع اهمیت بسیار زیادی داشته و می‌تواند جنبه‌های مثبت و منفی متفاوتی داشته باشد.

یکی از جنبه‌های مثبت و بالقوه درگیر کردن این ردۀ سنی با مسئله جنگ البته بااحتیاط و رویکرد درست درک واقعیت‌های زندگی است. معرفی جنگ به شیوه‌ای مناسب سن، می‌تواند به کودکان و نوجوانان کمک کند تا با عواقب واقعی و تلخ جنگ (نه صرفاً صحنه‌های خشن) مانند از دست دادن، آوارگی، غم و ترس آشنا شوند. این ...

چیزهایی فراسوی قواعد و قانون جنگ

هشتاد سال پیش و اندکی بعد از خاتمه جنگ جهانی دوم، سازمان ملل متحد به منظور گسترش صلح و جلوگیری از وقوع جنگ در جهان تأسیس شد. جنگ شاید در دنیا کمی محدودتر و اندکی با قوانین بازدارنده مواجه شد اما این سازمان که تقریباً تمامی کشورهای جهان در آن عضویت دارند، موفق نشد از وقوع جنگ‌های زیادی جلوگیری کند و چندان هم موفق نشد که همه کشورها به مقررات و مصوباتش گردن بگذارند.

جنگ را چه کسی آغاز کرد؟ منظورم جنگ ۱۲ روزه اخیر علیه میهن خودمان نیست که آغازگر و حامیانش بدون لاپوشانی و به‌وضوح اقرار کردند؛ و نه ...

داستان انسان و جنگ بی‌پایان

جنگ، همواره حضوری ناخوانده و ویرانگر در زیست بشر بوده است؛ پدیده‌ای به قدمت تاریخ و به ژرفای روان آدمی. کافی است که به سرخط و متن اخبار پیرامون خودتان بنگرید تا کلید‌واژۀ جنگ را در جای‌جای دنیا بیابید. کلید‌واژه‌ای که همچون انسان، تولد، اکتشاف، دانش، ازدواج، سرزمین، مرگ و... همیشه بوده و خواهد بود چرا که از دغدغه و گرفتاری‌های ابدی و ازلی انسان بر روی این کرۀ خاکی به شمار می‌رود؛ اما در کنار دیگر کلید‌واژه‌ها، این جنگ است که حضور دیگری دارد. گویی که پاره‌پارۀ تاریخ را چکه خون‌هایی نوشته که طی جنگ‌ها به زمین ریخته شده‌اند، ...

اُودیسۀ عاشقانۀ یک بمب!

فیلم «۲۰۰۱: یک اودیسه فضایی» (استنلی کوبریک، ۱۹۶۸) -که در ایران با نام «راز کیهان» نیز شهرت دارد- از رمانی به همین نام و داستان کوتاه «نگهبان» (The Sentinel) اثر «آرتور سی. کلارک» اقتباس شده است. سکانس افتتاحیه این فیلم به‌راستی عصاره و خلاصۀ پیدایش ابزار، اسلحه و انگیزۀ جنگیدن را در بازه‌ای چندمیلیون‌ساله، از سحرگاه پیدایش انسان‌های نخستین تا قرن بیستم، بازگو کرده است.

در اولین فصل فیلم، گله‌ای از انسان‌نماها به جستجوی خوراک مشغول‌اند. این موجودات حدفاصل میمون و انسان امروزی‌اند؛ هنوز کمی خمیده‌اند، دست‌هایشان بلندتر از پاهاست و بدنشان از موی انبوه پوشیده شده است. جمجمه و پیشانی‌شان ...

یک جوک بی‌مزه به نام جنگ

فیلم «غلاف تمام فلزی» (Full Metal Jacket) ساختۀ «استنلی کوبریک» در سال ۱۹۸۷، اثری با محوریت ضدجنگ است. این فیلم می‌کوشد روایتی نوین از «جنگ ویتنام» ارائه دهد؛ جنگی که در مارس ۱۹۶۵ با پیاده‌سازی ۳۵۰۰ نفر از سپاه نیروی دریایی ارتش ایالات‌متحده آمریکا در شهر دانانگ آغاز شد و به یکی از مرگبارترین نبردهای تاریخ معاصر بدل گشت. کوبریک در این فیلم، با به تصویر کشیدن تأثیر پروپاگاندا و روش‌های سیستم نظامی، فرایند جنگ ویتنام را که در تاریخ به «جنگی که دنیا را شرمنده کرد» مشهور شد، عمیقاً واکاوی می‌کند.

حضور موسیقی راک، که شاید اصلی‌ترین عامل شهرت جنگ ...

راهکارهای پیوند کودک با موسیقی

یکی از نونگرانی‌های خانواده‌ها، چگونگی هدایت کودکان به سوی هنر موسیقی است. چگونه یک کودک می‌تواند با موسیقی، ذهن و روان خود را پویاتر کند؟ چه موسیقی و چه سازی می‌تواند برای فراگیری او مفید باشد؟ آموزگار خوب و مفید برای آموزش موسیقی به کودک، چه ویژگی‌هایی دارد؟ چگونه یک کودک می‌تواند در آینده یک موزیسین خوب باشد؟ با چه شیوه‌ای می‌توان به استعداد موسیقایی کودکان پی ببریم؟ تمام این پرسش‌ها می‌تواند در ذهن پدر و مادرها وجود داشته باشد. در این نوشتار تلاش می‌کنم راهکارهایی را پیشنهاد دهم که پرسش‌ها کمی به پاسخ نزدیک شوند.

نخست پیشنهاد من برای ...

وطن و موسیقی

در چند ماه اخیر، کلمۀ وطن و ایران، پر‌رنگ‌تر شده و به دلیل حملۀ نظامی به خاک کشور، وطن‌پرستی جایگاه بالاتری پیدا کرده است. در همه‌جا و هر مراسمی، اسم ایران بیشتر از قبل شنیده می‌شود و هر کسی به نوعی در تلاش برای گسترشِ وطن‌پرستی است. برخی دغدغۀ وطن دارند و برخی بهانۀ آن، برخی از نام ایران، استفاده می‌کنند و برخی سوءاستفاده. در این ایام، موسیقی‌های وطنی نقشی پررنگ و کاربردی پیدا کرده‌اند. ترانه‌ها و تصنیف‌های ملی میهنی به‌صورت گسترده در فضای مجازی و حقیقی، در رسانه‌های مستقل و وابسته و هر جایی که بلندگویی برای تبلیغ باشد، ...

مواجهه‌ای با فراموشی

تئاتر از همان بدو پیدایش، همواره محلی برای بررسی مسائل اجتماعی، سیاسی و انسانی بوده است. این هنر زنده که به‌ دلیل حضور بی‌واسطه مخاطب و اجراگران، در لحظه خلق می‌شود، بستری منحصربه‌فرد برای مواجهه با پیچیدگی‌های تجربه انسانی فراهم می‌آورد. یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین موضوعاتی که تئاتر می‌تواند به آن بپردازد، جنگ است. جنگ به عنوان یک واقعیت فاجعه‌بار بشری، نه‌تنها بر بدن‌های انسان‌ها، بلکه بر روان، تاریخ، فرهنگ و اخلاق انسانی اثر می‌گذارد. تئاتر می‌تواند این واقعیت هولناک را با نگاهی انسانی و نقادانه مورد بررسی قرار دهد و آن را به چالش بکشد؛ زیرا برخلاف رسانه‌های ...

درآمدی بر خشونت و همزیستی

جهانِ امروز، جهان انتخاب‌های دشوار است. جهانی آکنده از تضادهای حل‌نشده و بحران‌های هم‌زمان؛ از جنگ‌های ویرانگر و آوارگی میلیونی تا خشونت‌های خانگی خاموش، از بازماندگان سرکوب‌های سیاسی تا گسست‌های فرهنگی ناشی از مهاجرت، از زخم‌های التیام‌نیافته تاریخی تا نژادپرستی نهادینه‌شده و فرسودگی روانی ناشی از زیستن در جهانی مملو از تهدید و بی‌ثباتی. در چنین چشم‌اندازی، هنر - و به‌ویژه تئاتر که هنری زنده، تعاملی و اجتماعی است - نمی‌تواند بی‌تفاوت و در حاشیه بایستد. نمی‌تواند تنها تماشاگر باشد؛ اما در دل این مشارکت ضروری، پرسشی بنیادین و پیچیده شکل می‌گیرد؛ پرسشی که از مرز زیبایی‌شناسی عبور می‌کند و ...

در تلاقی ایدئولوژی و درام

جنگ، همواره یکی از پربارترین بسترهای دراماتیک برای خلق اثر هنری بوده است؛ بستری که در آن تقابل بقا و مرگ، فرد و جمع، اخلاق و خشونت، به شدیدترین شکل ممکن عیان می‌شود. در ادبیات نمایشی ایران، دو جریان عمده با محوریت جنگ قابل‌شناسایی است: نخست، نمایشنامه‌هایی که به جنگ به‌عنوان پدیده‌ای انسانی، تراژیک و پیچیده می‌نگرند؛ و دوم، نمایشنامه‌هایی که تحت عنوان «دفاع مقدس» با حمایت نهادهای رسمی تولید شده‌اند و بیش از آن‌که بر کنش دراماتیک متمرکز باشند، حامل پیام‌های ایدئولوژیک‌اند. تقابل میان حقیقت دراماتیک و ایدئولوژی رسمی، به دو مسیر متضاد در نمایشنامه‌نویسی جنگ در ایران منجر ...

«رنگ» و «جنگ»

از روزی که موضوع این شماره در گروه تحریریۀ مجله گذاشته شد؛ خیلی باخودم کلنجار رفتم که در بخش تجسمی با چه نگرشی به این موضوع بپردازم. اولین و ابتدایی‌ترین ایده‌ای که به ذهنم رسید پرداختن به خود جنگ از دید هنرمندان بود؛ با این نگاه که «جنگ پدیده‌ای است ویرانگر که بیش از هرچیز، مردم عادی را قربانی خود می‌کند.»

گفت‌وگو با هنرمندانی که در سال‌ها پیش، جنگ را لمس کرده‌اند؛ از آن‌ها بپرسیم از آن جنگ تا این جنگِ دوازده روزه بر آن‌ها چه گذشته؟ نگرش و جهان‌بینی‌شان چقدر دچار دگرگونی شده؟ در آن سال‌ها چه آثاری تولیدکرده‌اند؟ ...

فرش و فرش‌بافی در اجیرنامه‌ها

«فرش» و «فرش‌بافی» به ‌عنوان یک موضوع تاریخی در بسیاری از اسناد شرعی و عرفی تجلی یافته است و به تعبیری، موضوع و مضمون اصلی یا فرعی بسیاری از اسناد تاریخی راجع به این مقوله بوده است، پیرو همین موضوع، «اجیرنامه‌های بافت» نیز به‌ عنوان یکی از اسناد شرعی و قضایی محسوب می‌گردد، در این راستا، بخش تاریخ این شماره مجله را اختصاص به این موضوع و پژوهش ارزندۀ آقای «سجاد نوروزی» داده که در نوع خود بکر و برای اولین بار در ایران، مطرح و منتشر می‌گردد.

شایان ذکر است، «سجاد نوروزی» دانشجوی ممتاز رشته تاریخ گرایش اسناد و مدارک ...

حیرت و عبرت (۵)

مناجات شاه رقیق‌القلب!

«آقا محمدخان قاجار» - سرسلسلۀ قاجاریه - در سال ۱۲۰۹ ق (۱۷۹۵ م.)، احتمالاً هنگامی که پشت دروازه‌های شهر کرمان، مأیوس از نتیجۀ فال گرفتن‌های متعدد با تخته، جهت فتح شهر و دستیابی بر «لطفعلی‌خان زند» (آخرین شاه زندیه)، بی‌صبرانه مترصد بروز اندک رخنه، کوچک‌ترین فرصت و یا اهمالی از سوی کرمانیان بود، در مقام درد دل به «حاجی ابراهیم‌خان» (اعتمادالدوله)۱ گفته است:

«مكرر با حق‌تعالی مناجات و عرض حاجت كرده‌ام! كه اگر كرمانیان را استحقاقی نیست مرا بر آن شهر ظفر مده، والا به قتل‌عام خواهم پرداخت؛ همانا گناهی كرده‌اند كه مرا در قتل آنان رحمتی در دل ...

مرثیه‌ای بر زندگی‌های بربادرفته

من نظامیان زیادی را در زندگی‌ام ملاقات کرده‌ام، سپهبدها، ارتشبدها، فرماندهان و فرماندارانی را می‌شناختم، فاتحان لشکرکشی‌ها و نبردهای بی‌شمار. به داستان‌ها و خاطراتشان گوش داده‌ام آن‌ها را دیده‌ام که روی نقشه‌ها خم شده بودند خط‌هایی با چندین رنگ روی آن‌ها می‌کشیدند، طرح‌ریزی می‌کردند، استراتژی می‌چیدند، در آن جنگ‌های کاغذی همه چیز موفقیت‌آمیز بود، همه چیز کار می‌کرد، همه چیز واضح و همه چیز در نظمی مثال‌زدنی بود. نظامیان توضیح دادند باید این‌طور باشد، ارتش بالاتر از همه چیز نماد نظم و انضباط است. ارتش بدون نظم و انضباط نمی‌تواند وجود داشته باشد، بنابراین حتی عجیب‌تر است که جنگ‌های واقعی ...

تأثیر جنگ بر هنر

آنجا که زبان از بیانِ حقیقت تلخ و کشنده قاصر است، هنر لب به سخن می‌گشاید.”

جنگ یکی از رخدادهایی است که از گذشته نه‌تنها زیست بشر را دگرگون کرده، بلکه تأثیر عمیقی بر فرهنگ، اندیشه و هنر جوامع مختلف، به اشکال گوناگون گذاشته است.

رخدادی که با شنیدن نامش آوارگی، کشتار، غارت و پناه‌جویی را به یادمان می‌آورد.

هنر در این دوران اما دستخوش تغییر منحصربه‌فرد خود می‌شود. هنرمند سلاح و بمب‌افکن ندارد؛ اما ابزاری دارد که مانند بمب و موشک از بین نمی‌رود، بلکه جنگ را چنان دردناک اما در عین حال به نفع حقیقت و راستی روایت می‌کند که بدون ...

زیادی، زیادی...

خوب کلمه‌ای اختراع کردم. هرچه عمیق‌تر در خود کنکاش می‌کنم و هرچه در گذشته‌ام باریک‌تر می‌شوم، از درستی این واژه اطمینان بیشتری پیدا می‌کنم. کاملاً درست است: زیادی.

این کلمه برای دیگران کاربرد ندارد...آدم‌ها بد، خوب، عاقل، ابله، دلچسب یا زننده هستند، اما زیادی نیستند.

البته باید مرا درست درک کنید: جهانْ بدون این انسان‌ها هم می‌تواند سر کند...

دربارۀ من حرف دیگری نمی‌توان زد: زیادی‌ام و دیگر هیچ.

آدمی خارج از برنامه‌ام. همین و بس.

ظاهراً طبیعت برنامه‌ای برای حیات من نداشته و در نتیجه با من مانند میهمانی سرزده و ناخوانده رفتار کرده است.

بی‌سبب نیست که یک طرفدار پر و پاقرصِ پاسور روزی ...